İslam tevhid dinidir..! Zatında ve sıfatlarında Allahu Teala’nın bir ve tek olduğunu, O’ndan başka hiçbir varlığının ibadete layık bulunmadığını ilan etmiş, bu birliği dinin temeli kılmıştır. Bu temel inanca aykırı inançlar küfür, davranışlar ise en azından haram’dır. Haram ve Helal Mefhumu dinin özü ve şekli, dindarların Allah’a kulluk nizamnamesi ile yakından ilgilidir. Nizam fikri ile mutlak serbestlik fikri bir arada düşünülemez. Bir yerde nizam varsa mutlak hürriyeti kayıt altına alan, sınırlayan kaideler, emir ve yasaklarda var demektir.

İslam, kulun kendini ve Rabbini bilmesi, O’ na kulluk edebilmesi, böylece ebedi saadete erebilmesi için Allah’ ın lütfettiği son din, irşad ve nizam olduğuna göre onda helal ve haramı birbirinden ayıran sınırların bulunması tabiidir. Bir hadis-i şerifte ifade buyrulan teşbihe göre, haram sınırının ötesi Allah’ ın korusudur; o sınırı aşmak bir yana, oraya yaklaşmak bile tehlikelidir. Hemen bütün din, hukuk ve ahlak sistemlerinde yasaklar, çirkin ve yakışıksız telakki edilen davranışlar vardır. Semavi dinlerin sonuncusu ve en mütekamili olan İslam da, fert ve cemiyet halinde insanlığın hayrına olmak üzere getirdiği mükellefiyetler manzumesi içinde yasaklara yer vermiştir. Yasaklar menfi (yapılmaması istenen) mükellefiyetlerdir. Mükellefiyetler ise gökler, düzlükler ve dağların yüklenemediği, insan denilen “kemale namzet” müstesna varlığın boyuna göre biçilmiş “emanet” lerdir. Bu “emanet” mükellefiyetler, dıştaki kirleri, pasları silerek cevheri ortaya çıkaran, kimin neye layık olduğunu meydana koyan imtihan ve deneme vasıtalarıdır. İnsan ne taş ne hayvandır, ne de melek; o, büyük kabiliyetler ihtiva eden, eşsiz meyvelerin planını saklayan bir çekirdektir.

Dünya zemininde, ömür denilen mevsimler içinde, en son ilahi dinin rahmet ve terbiyesine kendisini teslim ederse ( mükellefiyetlerini yerine getirirse) melekleri kendine hayran bırakır. Aynı zeminde nefis ve şeytanın arzularına boyun eğer, onların pembe bardakta sundukları zehiri gıda zannederse özünü zayi eder, taş – toprak ve gübre arasında çürüyüp gider. İşte, insanoğlunun ferdi hayatında, haramlara riayetin de dahi bulunduğu mükellefiyetlerin böylesine önemli bir rolü vardır.

ÖZENLE DİKKAT ETMEMİZ GEREKEN HELAL VE HARAM ESASLARI

Helal, yasak olmayan, serbest sahayı ifade eder; bunun tabanında “yapana sevap, yapmayana günah olmayan” mubah vardır, sonra sırasıyla müstehap, vacip, farz gelir. Helal, mübahın sınırında son bulur. Bundan sonra mekruh ve haram vardır. Bunların ikisinin de yapılmaması Şafii tarafından istenmiştir. Ancak mekruhta kesinlik yoktur, Haramda ise kesinlik vardır; Haram ve mekruh işleyen dünyada kınanır, bazı cezalara müstehak olur, ahrette ise azaba uğrar. Mekruhu haramdan ayıran ölçü hanifilere göre delilin haramda kat’i (kesin), mekruhta zanni olmasıdır. (İmam Muhammed’e göre) Diğer müctehidlere göre yasaklama iradesinin mekruhta sert ve kesin olmaması, haram da ise sert ve kesin olmasıdır. Haram kılınan şey veya fiil, kendisinde bulunan, hiç ayrılmayan bir zarar, kötülük ve pislik sebebi ile haram kılınmış ise buna “Li –aynihi haram” denir. Kendi tabiat ve vasfından değil de kazanma şekli ve yolu gibi dıştan bir sebep ile haram ise “Li-gayrihi haram”  denir. Domuz ve şarap birincisine, çalınmış ekmek, gasp edilmiş para ikincisine örnektir.

Haram, haramın dereceleri, haram olan her şey ve her davranış kötü, çirkin ve yasak olmakla beraber kötüden daha kötüye doğru bir sıralanış da bahis mevzudur.

1. Dürüst (Adil) Mü’minlerin Sakındığı Haramlar:

Bunlar fıkıh ve fetva kitaplarında haram olduğu kaydedilen şeyler ve davranışlardır. Bunlardan  sakınanlara “Adl” (cem’i “udul”), sakınmayanlara “fasık, günahkar, asi” denir. Ve bunlar için kısmen dünyada, kül halinde ahrette verilecek çeşitli cezalar vardır.

2. Salih kulların sakındığı Şeyler:

Müftüler kaideye ve zahire bakarak ruhsat verdikleri, caiz ve helaldir dedikleri halde haram ihtimali ve şüphesi bulunduğu için iyi (Salih) kulların sakındığı şeyler vardır:

   a) Şüphe kuvvetli, haram ihtimali galip ise onu haram kabul etmek gerekir.

   b) Helal ihtimali galip ise onu helal saymak gerekir; zayıf bir ihtimal ve şüphe yüzünden çekinmek insanı ve vesveseye götürür; vurduğu bir avı “belki bunu birisi yakalamış, sahip olmuştur da sonra onun elinden kaçmıştır” diye yemeyen kimsenin hali vesvesedir.

   c) Kaçınmak, uzak durmak gerekli olmamakla beraber müstehab ve iyi olan şüpheli durumlar vardır ki Resul-i Ekrem (s.a.v.)’in “Sana şüpheli geleni bırak, şüpheli gelmeyeni al…!” (Buhari, Tirmizi) buyruğu bana işarettir. Ancak burada kaçınmak müstehab olduğuna göre işlemek ve kaçınmamak haram değil, tenzihen mekruh olur.

3. Muttakilerin Kaçırdığı Şeyler ve Davranışlar

Bu derecedekilerin uzak durdukları şeyler içinde şüpheli olan ve hakkında haramdır fetvası bulunanlar vardır; ayrıca takva sahibi kul, ihtiyata riayet olsun ve nefis haram konusunda gevşekliğe alışmasın diye bazı şeyleri yiyip içmeyi, bazı davranışlarda bulunmayı terk etmektedir. Nitekim Hatemü’l-Enbiya (s.a.v.) şöyle buyurmuştur. “Mahzurlu olana düşmek korkusu ile mahsursuz olanı da terk etmedikçe kul, muttakiler derecesine ulaşamaz” (Tirmizi. K.El Kıyamet,19) Hz. Ömer’inde “Harama düşmemek için helalin onda dokuzunu bıraktığımız olurdu” dediği rivayet edilmiştir.