Bir grup çevreci bilim adamı tüm dünyada yaygın olarak kullanılan ve kısaca PFAS adıyla bilinen kimyasallar hakkında bir uyarı yayınladılar (1).
38 ülkeden 200’ den fazla bilim adamının imzaladığı ve Environmental Health Perspectives isimli dergide yer alan Madrid Bildirgesi’ nde bilim adamları, hükümetler, kimya endüstrisi, üreticiler, satıcılar ve tüketicilere çeşitli uyarı ve tavsiyelerde bulunuluyor.
Uzun isimleri “poli-floro-alkil” ve “per-floro-alkil” olan bu kimyasallar pizza kutularından halılara, yağmurluklardan kadın kozmetiklerine ve elektronik aletlere varıncaya kadar binlerce üründe bulunuyor.
60 seneden beri hayatımızda
Çok dayanıklı ve su geçirmez özelliğe sahip olan bu kimyasallar 60 seneden beri kullanılıyor.
Bunlar, iç ve dış çevrede, yaban hayatta, insan doku ve sıvılarında bulunuyor ve çok zor parçalandığı için çevreden senelerce temizlenemiyor.
Endüstriyel işlemler, askeri ve yangın söndürme operasyonları bu kimyasalların yayılmasını sağlıyor ve tüketici ürünlerinden havaya, ev tozlarına, yiyeceklere, toprağa, yer üstü ve yer altı sularına ve nihayet içme sularına karışıyor.
Kansere yol açabiliyor
Hayvan çalışmaları, uzun zincirli PAFS’ ların karaciğer için toksik olduğunu, lipit, bağışıklık ve endokrin sistemleri bozduğunu, sinir sistemini etkilediğini, çeşitli organlarda tümör oluşumu ve ölümlere yol açabileceğini gösteriyor.
Epidemiyolojik çalışmalar PFAS’ ları, testis ve böbrek kanseri, karaciğer fonksiyon bozukluğu, hipotiroidi, kolesterol yüksekliği, ülseratif kolit, düşük doğum tartısı, obezite, aşılara immün cevap azalması, hormon seviyelerinin azalması ve geciken ergenlikle ilişkilendiriyor.
Bu kimyasallar tüm dünyada yaygın olmaları, çevrede bozulmadan kalmaları, canlıların vücutlarında birikmeleri ve toksisiteleri sebebiyle “kalıcı organik kirleticiler” içinde değerlendiriliyor.
Kısa zincirli florlanmış alternatiflerin canlılarda birikimlerinin daha az olduğu bilinmesine rağmen, bunların da uzun zincirliler gibi çevrede kalıcı olmaları ve aynı verimin alınması için daha yüksek miktarlarda kullanılmalarının gerekmesi bunları da sorunlu kılıyor.
PFAS’ ları parçalamanın teknik kapasitesinin dünyanın birçok yerinde yetersiz olması da ayrı bir mesele olarak duruyor.
Daha önce yasaklanan PFAS türleri var
DuPont firması tarafından Teflon ürünlerde kullanılan PFAS türlerinden biri vücutta biriktiği ve kansere yol açtığının anlaşılması dolayısıyla kullanılması yasaklanmıştı ama şirketin iç yazışmalarından bu maddelerin kanserojen olduğunun bilinmesine rağmen bunun halktan gizlendiği de ortaya çıkmıştı.
“Poli-floro-alkil” ve “per-floro-alkil 2015 senesi sonunda USA’ da artık kullanılmayacak olmakla beraber bunların yerini alacak olan yeni PFAS grubundaki kimyasallar için de aynı endişeler duyuluyor.
Endüstri bu tür durumlarda istenmeyen kimyasalın yerine “bisfenol A” yerine “bisfenol S” kullanılması örneğinde olduğu gibi benzer yapıda olanları tercih etmeye başlıyor.
Endüstri grupları ise yeni kimyasalların florlanmış karbon atomları zincirlerinin daha kısa oldukları için vücuttan daha çabuk atıldıklarını ve daha az toksik olduklarını iddia ediyorlar.
Flor teknolojini kullanan endüstrini yıllık satışları 2013’ de 19.7 milyar doları bulduğu biliniyor.
Gelelim neticeye
BİR: Endüstrinin nimetlerinden faydalanıyorsak bunun bir takım külfetlerine de katlanmak zorundayız ama bu, asla, bize dayatılan her kimyasala “evet” dememiz anlamına da gelmiyor.
Ses çıkarmadığımız, önümüze konan her şeyi kabul ettiğimiz takdirde endüstrinin insan sağlığını düşünmesi mümkün olmadığını unutmayın.
İKİ: Her sene hayatımıza emniyetleri ispatlanmadan 750 yeni kimyasal giriyor.
Bunların zararlı oldukları ancak birçok insan hasta olduktan sonra anlaşılıyor ve iş işten geçtikten sonra yasaklanıyorlar.
ÜÇ: Hazır pizzanın sağlıklı bir yiyecek olmadığı biliniyordu ama bu bildirge ile kutusunun da zararlı olduğu anlaşılıyor.
“Hazır pizza severlere” önemle duyurulur.
|